تهیه نقشه و پایش تغییرات کاربری اراضی در حوزه کال شور خراسان شمالی با استفاده از تصاویر ماهواره ای

تغییر کاربری اراضی یکی از نافذترین شکلهای تغییر اکوسیستم را نشان میدهد که عموماً به سایر اشکال تخریب محیطی مثل افزایش رواناب، فرسایش، کاهش تنوع زیستی، تغییر چرخه بیوژئوشیمیایی، تخلیه آبهای زیرزمینی، هجوم گونه ها، افزایش غلظت co2 و بیابانزایی مرتبط است. مطالعات نشان داده اند که چشم اندازهای خیلی کمی در زمین وجود دارند که هنوز وضعیت طبیعی خود را حفظ کرده باشند. به دلیل فعالیتهای انسانی سطح زمین به طور معنی داری تغییر کرده و استفاده او از زمین اثراتی به صورت تغییرات قابل مشاهده در کاربری و پوشش اراضی بر جای نهاده است. آشکارسازی صحیح اشکال سطح زمین برای درک ارتباط و واکنش بین انسان و محیط بسیار مهم است. در واقع، مولفه اساسی در استراتژیهای رایج برای مدیریت منابع طبیعی و پایش تغییرات محیطی است که برای کسب مدیریت پایدار منابع طبیعی بررسی به موقع تغییرات آن یک نیاز ضروری است. فرایند آشکارسازی تغییرات شامل استفاده از مجموعه داده های چند زمانه برای تجزیه و تحلیل کمی اثرات زمانی پدیده ها است. تصاویر سنجش از دور به دلیل تکراری بودن، داشتن دید وسیع و فرمت رقومی مناسب جهت تجزیه و تحلیل کامپیوتری، اطلاعات مناسبی را مخصوصاً برای پایش تغییرات کاربری و پوشش اراضی فراهم میکنند. این مطالعه با هدف آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی در بخشی از حوزه کال شور در استان خراسان شمالی در 36 سال گذشته انجام شده است. برای این منظور تصاویر ماهواره لندست از 4 دوره زمانی شامل سالهای1352، 1366، 1381 و 1388 شمسی انتخاب و مورد پردازش قرار گرفتند. ابتدا در مرحله پیش پردازش تصحیحات هندسی و رادیومتریک بر تصاویر اعمال گردید، سپس با استفاده از روشهای مختلف پردازش از جمله شاخص گیاهی ndvi، طبقه بندی نظارت شده و طبقه بندی فازی نقشه کاربری اراضی تهیه شد. روش مقایسه پس از طبقه بندی بر مبنای طبقه بندی فازی برای آشکارسازی تغییرات استفاده گردید. در مرحله آخر نیز وضعیت کاربری اراضی برای سال 1404 با روشهای مدلسازی پیش بینی گردید. نتایج حاصل از آشکارسازی تغییرات نشان داد که در دوره مطالعه (36 ساله) کلاس زراعت آبی بیشترین تغییرات را نسبت به سایر کاربریها در منطقه داشته و مساحت آن از 4269 هکتار به 15586 هکتار رسیده است. تغییر مهم دیگر در مساحت کاربری منطقه مسکونی (شهر اسفراین) است که از حدود 57 هکتار به 664 هکتار رسیده است. همچنین کاربری تأسیسات در سطحی حدود 22 هکتار در سالهای اخیر ایجاد شده است. تغییرات در این دو کاربری مربوط به افزایش جمعیت و مهاجرت می شود. بر عکس دو کاربری فوق، وسعت کاربری های مرتع و زراعت آبی و باغات به دلیل توسعه مناطق صنعتی، منابع جمع آوری آب سطحی در آنها کاهش قابل ملاحظه ای را نشان داده است. از جمله تغییرات مثبت محیطی صورت گرفته در منطقه میتوان به توسعه 10 درصدی کاربری مرتع مشجر در این 36 سال اشاره کرد که در اثر احیای سطحی حدود 12 هزار هکتار از مراتع و اراضی بدون پوشش ایجاد شده است. نتایج حاصل از مدلسازی در این مطالعه به طور کلی نشاندهنده کاهش سطح زراعت آبی در منطقه به میزان 300 هکتار در سال 1404 است. علاوه بر این مدل، کاهش سطح مراتع و افزایش سطح مراتع فقیر را در 16 سال آینده (1404-1389) پیش بینی کرده است. توسعه شهر اسفراین از 664 هکتار (در سال 2009) به 1114 هکتار (در سال 1404) نتیجه دیگر حاصل از مدلسازی با استفاده از روش ca مارکوف است. به طور کلی، نتایج نشان داد که تکنولوژی سنجش از دور میتواند به عنوان یک ابزار مدیریتی موثر برای پایش و تجزیه و تحلیل تغییرات کاربری و پوشش اراضی در منطقه استفاده شود.